Ratslag

Afgelopen maandag was ik te gast bij de vereniging WBE Ade om in hun Algemene Ledenvergadering (ALV) iets te vertellen over de Ratslagmethode. Ik was ruim op tijd aanwezig en kon voorafgaand aan de vergadering de beamer en laptop voor mijn presentatie vast klaarzetten.

De Wildbeheereenheid Ade is één van de 15 WBE’s in de provincie Zuid-Holland. Omdat WBE’s zich ook bezighouden met afschot van ratten waren zij benieuwd naar de aanpak van professionele plaagdierbeheersers. Ik werd daarom uitgenodigd voor een spreekbeurt door een van de jagers, betrokken bij afschot van ratten in het WBE-gebied.

In hun jaarverslag van 2022 zag ik dat in het WBR-gebied van Ade 133 bruine ratten zijn afgeschoten door jagers. Ik heb daarom in mijn presentatie de nadruk gelegd op het verschil tussen de aanpak van jagers en die van plaagdierbeheersers.

ALV

Het was interessant om een vergadering van jagers mee te maken. De WBE Ade is een actieve vereniging en de opkomst op de ALV was meer dan de helft van de leden. Er zijn maar weinig verenigingen die dat tegenwoordig nog voor elkaar krijgen.

Opvallend was de gemiddelde leeftijd van de bestuurders en de leden. Je zou haast denken dat het jagen een uitstervend beroep is. Bij navraag blijkt dat er wel degelijk jongeren toetreden en dat ook jaarlijks nog veel jagers worden opgeleid.

Na de ALV was ik aan de beurt voor een presentatie. De nadruk in mijn presentatie lag op het onderscheid tussen jagers en professionele rattenschutters. Het adagium is dat een jager geen ongediertebestrijder is en een professionele rattenschutter geen jager. Verder heb ik uitleg gegeven over hoe de ratslagmethode is ontstaan en binnen de beroepsgroep van plaagdierbeheer wordt toegepast.

Jagers in het veld

Jagers doen hun werk op akkerland, weilanden en in bossen. De nadruk ligt op faunabeheer (wilde dieren). Ook ratten zijn wilde dieren en als er schade of overlast ontstaat worden jagers ingezet om de ratten te bestrijden. Soms worden op verzoek van een boer ook uit de hand gelopen populaties rondom boerderijen aangepakt.

Jagers werken traditioneel met vuurwapens, maar voor het bestrijden van ratten mogen tegenwoordig ook luchtdrukwapens worden gebruikt. Zij kunnen daarvoor via de FBE een ontheffing krijgen. Daarin is ook geregeld dat er met nachtzichtapparatuur, geluidsdempers en na zonsondergang kan worden gewerkt. Jagers gebruiken over het algemeen zware persluchtwapens waarbij ratten over een relatief grote afstand met veel energie worden gedood. Er wordt (midden) op het lijf gemikt en een treffer is dodelijk omdat het kleine dier min of meer explodeert. Dat de loden kogel daarna met veel energie doorvliegt is niet problematisch omdat deze wel ergens in de grond terecht komt.

Rattenbeheersing in gebouwen en in de stad

Reguliere ongediertebestrijders worden tegenwoordig plaagdierbeheersers genoemd om te benadrukken dat het gaat om het voorkomen van plagen. Zeker bij rattenpopulaties is het zaak om overlast voor te zijn. Als je moet bestrijden, ben je eigenlijk te laat. Bestrijden is het laatste redmiddel om grip op een populatie te houden. Plaagdierbeheer werkt methodisch volgens het wettelijk voorgeschreven “Integrated Pest Management” (IPM). Zij moeten IPM-gecertificeerd zijn om gifstoffen te kunnen gebruiken.

Plaagdierbeheer gaat niet alleen over ratten en muizen. Het gaat ook over wespen, vliegen, rupsen, kakkerlakken, bed wantsen, vlooien, etc… En, het gaat om overlast bij bedrijven en particulieren in stedelijk gebied. Nu het gebruik van rattengif aan banden is gelegd, ontwikkelen ongediertebestrijders andere methoden om ontspoorde rattenpopulaties te bestrijden. Een daarvan is afschot volgens de ratslagmethode.

Ratslagmethode

Uitgangspunt bij de ratslagmethode is dat deze kan worden gebruikt in kleine en kwetsbare ruimten. Denk aan restaurants, woningen, stallen, magazijnen, fabrieken, etc…. In zo’n omgeving moet de dodelijkheid van de treffer worden gecombineerd met het voorkomen van schade aan inventaris, installaties en meubilair. Dit wordt bereikt door:

• minimale mondingsenergie (max 30 joule)
• een lichtgewicht en loodvrij kogeltje (minder dan 1 gram)
• extreem hoge snelheid (1100 km/u) van het projectiel
• grote precisie bij het treffen van vitale organen (hart en longen)
• het schieten op relatief korte afstanden (6 – 25 meter)
• het voorkomen van doorschot (het kogeltje blijft in de rat)

Een professionele rattenschutter mikt op de borst van het kleine dier. De Killzone is dan ongeveer 1,5 cm. Dit betekent dat de schutter met 100% zekerheid binnen deze 1,5 cm moet treffen. Door de hoge snelheid ontstaat een schokgolf in de borst van de rat die aderen en zenuwen verwoest. Omdat het kogeltjes licht is blijft deze in het weefsel steken. Als er alsnog sprake is van doorschot, dan is de rest energie nihil. De kans op schade van een doorvliegend kogeltje is verwaarloosbaar. Zelfs als er volledig wordt misgeschoten is de kans op schade klein, omdat er sowieso met weinig energie wordt geschoten. Het lichte kogeltjes verliest in het traject snel z’n energie.

Ontheffingen in Zuid-Holland

Vooralsnog worden ontheffingen uitsluitend verleend aan jachtaktehouders. Daarmee wordt voorbijgegaan aan de wettelijke noodzaak om rattenoverlast te voorkomen in plaats van meteen te bestrijden. Er worden in Zuid-Holland geen ontheffingen verleend aan professionele rattenschutters.

Dat betekent dat plaagdierbeheersers de ratslagmethode op dit moment niet legaal bij bedrijven en particulieren in steden kunnen inzetten. Dit, terwijl de overlast van ratten toeneemt, omdat particulieren geen rattengif meer mogen gebruiken en plaagbeheersers nog maar beperkt gif kunnen inzetten. Daarmee is de weg vrij voor ongekwalificeerde “cowboys” om te voorzien in de groeiende behoefte aan afschot van ratten. Zowel de jagers als de professionele rattenbestrijders moeten met lede ogen aanzien dat “potentiële brokkenmakers” in deze markt duiken en zwart hun diensten aanbieden.

Het betekent ook dat het illegale gebruik van rattengif (vaak ingekocht in het buitenland) in Zuid-Holland juist wordt gestimuleerd. Het ondeskundig gebruik van gifstoffen is schadelijk en minstens zo kwalijk als het ongekwalificeerd afschieten van ratten.

Afgelopen week ben ik door de bekende Limburgse rattenschutter Peter Peeters uitgenodigd om mee te kijken bij zijn aanpak van ratten in Brabantse kippenstallen. Het ging om een pluimveebedrijf met leghennen, waar gewone eieren en scharreleieren worden geproduceerd.

De stal met koloniehuisvesting (voor goedkopere eieren) is minder ruim dan de stal waar kippen op de grond kunnen rondscharrelen. In beide stallen had de pluimveehouder te kampen met een forse populatie zwarte ratten. Op zich is dat niet bijzonder. Vrijwel alle pluimveehouders hebben min of meer overlast van ratten. Het mag echter niet uit de hand lopen, want als de rattenpopulaties te groot worden neemt de kans op besmetting met ziektes toe.

Wat dat betreft is de pluimveesector een getraumatiseerde bedrijfstak die behoorlijk heeft geleden en nog steeds lijdt onder de vogelgriep. Er zijn talloze bedrijven geïnfecteerd en daarbij moesten honderdduizenden kippen worden geruimd. Het niveau van preventieve maatregelen om besmetting te voorkomen is daarom zeer hoog. Ook ratten kunnen besmettingen veroorzaken en daarom is er veel inzet op het beheersen van rattenpopulaties.

“Helemaal omkleden! Alleen je onderbroek mag je aanhouden”

Voordat wij de stal kunnen betreden moeten we ons omkleden. Alle kleding (m.u.v. onderbroek) moest uit en we kregen een schone set kleren (joggingbroek, T-shirt, sokken en petje). Daarmee gingen we de eerste sluis in en daar konden we instappen in een paar klompen. In de tweede sluis kreeg je een overall. Vervolgens stap je dan over in een paar laarzen die in een derde sluis staan. De klompen blijven achter in de tweede sluis. En dan sta je in een stal met 20.000 scharrelkippen die allemaal zitten te slapen. Het is daar warm, stoffig en pikdonker. De kippen fungeren als kacheltjes.

“De kippen zitten hoog en de rattenschutter heeft een vrij schootsveld”

De kippen zitten allemaal hoog en het ziet er ruim uit. De roosters waarop kippen eten, drinken en hun eieren leggen zijn vrijwel leeg. Deze boer werkt eraan om de kippen ‘s-nachts op de stokken te krijgen. Hij doet dat met de verlichting, waarbij hij van onderaf de lichten uitschakelt. Deze aanpak zorgt ervoor dat eventuele dode kippen snel worden gevonden en kunnen worden opgeruimd. Het is ook heel handig voor de rattenschutter. Immers de ratten gaan voor het voer dat op de legroosters wordt aangeboden. Hij hoeft dan geen rekening te houden met kippen die mogelijk in het schootveld kunnen zitten. Deze aanpak is overigens een uitzondering. De meeste kippenboeren gaan niet zo zorgvuldig met hun kippen om en laten ze ook op de roosters zitten. Je hebt dan als rattenschutter een minder gunstige uitgangspositie.

Onder de legroosters lopen mestbanden, waar de kippenpoep op terecht komt. Deze banden voeren de mest af naar een put. Ratten zitten ook veel op deze mestbanden en in de mestput.

“Kwetsbare installaties waar je zeer gericht moet schieten”

Omdat ik voor het eerst in deze omgeving ratten moet afschieten, krijg ik uitleg van de kippenboer. Hij wijst mij op de watersystemen waar kippen (en ook ratten) van kunnen drinken. Dit zijn een soort ventielen, die water afgeven als kippen deze aanraken. De hele installatie zit vol met dit soort nippels met talloze toevoerleidingen. Het voer wordt gedistribueerd in een soort goot met daarin een transportsysteem. Allemaal kwetsbare installaties, waarmee je bij het schieten rekening moet houden.

Zwarte ratten

Peter Peeters komt in zijn werkgebied in dergelijke stallen meestal zwarte ratten tegen. Deze zijn lastig te bestrijden, omdat ze klein en bewegelijk zijn. Ze klimmen overal bij op en ze zitten vaak op hoge plekken tussen de kippen. Als ze willen foerageren komen ze naar beneden op het legrooster en dan komen ze in beeld. Soms zie je ze drinken van de waterventielen en dat is een mooi moment om ze af te schieten. Maar als ze in de voergoot springen dan zijn ze moeilijk voor de loop te krijgen en moet je wachten tot ze daar weer uitkomen.

“Je moet razendsnel mikken en toch heel voorzichtig schieten”

De ratten kunnen overal opduiken en zijn ook snel weer weg. Als rattenschutter moet je snel zijn. Als je een rat hebt gespot moet je deze meteen op de korrel te nemen en afschieten, anders is hij alweer weg. Het is heel dynamisch en je moet opletten dat je de rat goed raakt en geen schade veroorzaakt. Ik moet toegeven dat ik tijd nodig had om me in te stellen op deze dynamiek. Na wat zoeken naar een goede positie en het instellen van de schietstok kon ik aan de slag. Daarbij werd ik geholpen door de kippenboer die met een warmtebeeldkijker aan het spotten was. Hij zag de ratten aankomen en wees mij op de plek waar ze waarschijnlijk in beeld zouden komen. Ik zat dan klaar om te schieten.

Oefening en opleiding in een nieuwe markt

Volgens Peter Peeters die veel ervaring heeft met pluimveebedrijven is dit een onontgonnen markt voor rattenschutter. Ook de kippenboer is ervan overtuigd dat de meeste collega-bedrijven dergelijke rattenproblemen hebben, waar de reguliere ongediertebestrijding geen antwoord op heeft. Hij was meer dan tevreden over de resultaten van Peter. Hij is ervan overtuigd dat je met afschot de rattenpopulaties beter kunt beheersen.

Omdat ik in mijn klantenkring geen pluimveehouders heb, ben ik bij Peter Peeters op excursie gegaan om de kneepjes van zijn aanpak te leren. We hebben er uitgebreid over gesproken en hij heeft mij een oefening laten doen in een stal met scharrelkippen. Volgens hem is dat gemakkelijker door de ruimte die je daar hebt. De volgende stap is dat je aan de slag gaat in een stal met koloniehuisvesting. Dat is veel nauwer en ben je echt tussen de kippen aan het schieten. Het is dan nog belangrijker dat je ook echt raakschiet en het kogeltje in de rat blijft hangen. Volgens Peter is dit nog een stuk lastiger, maar nog altijd veel effectiever dan elke andere methode.

Met deze ervaring kan ik nu pluimveehouders in mijn werkgebied benaderen en mijn diensten aanbieden.